کڵێسای کاسۆلیکی سوریانی
| کڵێسای کاسۆلیکی سوریانی | |
|---|---|
.jpg)
| |
| کاتدرایی کاسۆلیکی سوریانی سەینت پاوڵ، کاتدراییلێکی کڵێسای کاسۆلیکی سوریانییە، لە شاری دیمەشقی پایتەختی سووریا | |
| ئایین | مەسیحییەت (فەلە) و کڵێساکانی کاسۆلیکی ڕۆژھەڵات |
| سەرکردە | ئیگناتیۆس جۆزێف سێیەم یۆنان |
| شوێنی دەرکەوتن | بەیرووت، ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی |
| درێژبوونەوە | عێراق، ئێران، سووریا، تورکیا، ئەورووپا و ئەمریکای باکوور. |
| ژمارەی بڕوادارانی | ١٥٣٫٤١٥ |
| دامەزرێنەر | شوێنپێی سەرچاوەی کۆتایی بۆ سانت. پاوڵ و سانت. پیتەر لە ڕێگەی پاتریاکەکانەوە ئیگناتیۆس ئەندرۆ ئاکیجان (١٦٦٢) و ئیگناتیۆس مایکل سێیەم جاروێ (١٧٨٢) |
| شوێنە پیرۆزەکان | دێرەکانی
|
| بڕواگەلی ئایینی | ئایینە ئیبراھیمییەکان |
کڵێسای کاسۆلیکی سورانی (بە سوریانی: ܥܕܬܐ ܣܘܪܝܝܬܐ ܩܬܘܠܝܩܝܬܐ عیتو سُریَیتو قَثولیقَیتو) کڵێسایەکی سەربەخۆی کاسۆلیکی ڕۆژھەڵاتییە کە بە ھاوبەشییەکی تەواو لەگەڵ کڵێسای کاسۆلیکی ڕۆما بە لقە ڕۆژھەڵاتیەکەیەوە بەستراوەتەوە، بە واتایەکی تر، ڕێگە بە کاسۆلیکەکانی سریانی دەدرێت کە داب و نەریت و ڕێوڕەسمی کڵێساکانیان بپارێزن، تەنانەت ئەگەر ھەندێک جار دژایەتی نەریتی کاسۆلیکی ڕۆژئاوا بکەن.[١]
ھەندێک لە شوێنکەوتوانی ئەم کڵێسایە ھێشتا بە زمانی سوریانی قسە دەکەن و لە ڕۆژھەڵاتی سووریا و باکووری عێراق دەژین، بەڵام بۆ زۆرینەی شوێنکەوتووانی کڵێساکە لەمڕۆدا زمانی عەرەبی زمانی قسەکردنە. ناوەندی سەرەکی کڵێساکەیان ئەنتاکیا لە تورکیا، بەڵام ھیچ کام لە پیاوسالارەکانیان لەوێ نەژیاون. لە دوای دامەزراندنی ئەم کڵێسایەوە، پاتریاکەکانیان لە نێوان چەند شارێکی سووریا و لوبناندا جموجۆڵیان کردووە. ئەمڕۆ بارەگای پیاوسالاری بنکەی کاسۆلیک لە بەیرووتی پایتەختی لوبنان ھەڵکەوتووە و باوکسالارەکانیان ھەمیشە ناوی ئیگناتیۆسیان وەک ناوی یەکەم و دواتر ناوی شەخسی پیاوسالار ھەڵدەگرن.[٢]
ناو
[دەستکاری]کەنیسەی کاسۆلیکی سریانی (بە زمانی سوریانی: ܥܕܬܐ ܣܘܪܝܝܬܐ ܩܬܘܠܝܩܝܬܐ، خوێندنەوەی: عیتو سوریەیتو قەثولیقەیتو) ھەندێک جار بە کەنیسەی کاسۆلیکی سووریاش ناودەبرێت. جگە لەوەش ھەندێک جار لەلایەن پیاوسالارییەکەیەوە ئاماژەی پێدەکرێت، پاتریاکی کاسۆلیکی سوریانی لە ئەنتیکا.
وێستگەکان لە مێژووی کڵێسای کاسۆلیکی سوریانیەوە
[دەستکاری]لە سەدەی سێزدەھەمدا سەرەتای ھەوڵەکانی کڵێسای کاسۆلیکی بۆ گەڕاندنەوەی یەکێتی لە نێوان ئەو و کڵێسای ئۆرتۆدۆکسی سوریانیدا، لە ساڵی ١٦٢٦ی زایینیدا مژدەبەرە کاپوچینەکان و یەسوعەکان بە ڕاکێشانی ئۆرتۆدۆکسەکانی سوریانی بۆ وەرگرتنی ئایینی کاسۆلیک دەستیان بە کارەکانیان کرد، بە پاڵپشتی کونسوڵی فەرەنسا لە حەلەب. بەم پێیە زۆرێک لە ئۆرتۆدۆکسەکانی سوریانی لەگەڵ ڕۆما چوونە ناو پەیوەندییەکی باوەڕەوە. لە ساڵی ١٦٦٢ی زایینیدا پاتریاکی ئۆرتۆدۆکسی سوریانی ئیگناتیۆس یوسفی دووەم کامشیح (١٦٥٩-١٦٦٢) کۆچی دوایی کرد. کۆمەڵگەی کاسۆلیک باوکسالاری خۆیان ھەڵبژارد، بۆیە ئەندرۆ ئاخاجانیان ھەڵبژارد کە مێردینیەکی بەڕەچەڵەک ئەرمەنی بوو، وەک باوکسالاری خۆیان ھەڵبژارد و لەوێوە زنجیرە باوکسالاری کاسۆلیکی سوریانی دەست پێدەکات.[٣]
لە ماوەی سەدەی ھەژدەھەمدا، کاسۆلیکەکانی سوریانی بەدەست گۆشەگیری توندوتیژەوە دەناڵێنن کە لەلایەن عوسمانییەکانەوە بەسەریاندا دەسەپێندرا، کە تەنیا ئۆرتۆدۆکسەکانی سوریانییان وەک مەسیحی ڕاستەقینە دەناسی. ئەمەش بووە ھۆی ئەوەی کە پێگەی پیاوسالاری لەم کڵێسایەدا چۆڵ بێت دوای ئەوەی باوکسالارییان، مۆر ئیگناتیۆس مایکل جاروا ناچار کرد لە ساڵی ١٧٨٢ی زایینیدا ھەڵبێت و پەنا بۆ لوبنان ببات. ئەو ئازارە کاتێک کۆتایی ھات کە دەسەڵاتدارانی عوسمانی لە ساڵی ١٨٢٩ی زایینیدا کڵێسای کاسۆلیکی سوریانییان وەک کڵێسایەکی مەسیحی وەک کڵێسای دیکەی سوڵتانی ناساند، دوای سێ ساڵ، لە ساڵی ١٨٣١ی زایینیدا، لە شاری حەلەب، کۆشکی پیاوسالاری دامەزرا، بەڵام پاتریاک لەوێ لە لایەن دانیشتوانی مەسیحییەوە تووشی مەترسی جۆراوجۆر بوو، بۆیە ناچار بوو لە ساڵی ١٨٥٠ی زایینیدا بارەگای پیاوسالاری بگوازێتەوە بۆ شاری مێردین لە باکووری کوردستان.[٤]
لە جەنگی جیھانیی یەکەمدا کاسۆلیکەکانی سوریانی بە دەستی ھێزەکانی تورکیا و میلیشیا کوردەکان لە ناوچەی تور عەبدین و باشووری تورکیا بە گشتی کەوتە بەر کۆمەڵکوژی ئۆرتۆدۆکسەکانی سوریانی، بەپێی سەرچاوەکانی کاسۆلیکی سوریانی، نزیکەی ٧٥ ھەزار کەس لە کڵێسای کاسۆلیکی سوریانی کوژراون.
لە ساڵی ١٩٢٠ی زایینیدا جارێکی دیکە شوێنی نیشتەجێبوونی پیاوسالاری گواسترایەوە، ئەمجارەیان بۆ بەیرووت، لەوێ ژمارەیەکی زۆر لە کاسۆلیکەکانی سوریانی کە لە کۆمەڵکوژییەکانی تورکیا ھەڵھاتبوون، لەوێ کۆبوونەوە.[٥]
ئێستای کڵێسای کاسۆلیکی سوریانی
[دەستکاری]کڵێسای کاسۆلیکی سوریانی یەکێکە لەو کڵێسایانەی ڕۆژھەڵات کە دوای کورسیی ڕۆما دەکەوێت و ئەم کڵێسایانە بریتین لە کڵێسای کاسۆلیکی مارۆنی، کڵێسای کاسۆلیکی کلدان، کڵێسای ڕۆمانی کاسۆلیکی، کڵێسای کاسۆلیکی قبتی و کڵێسای لاتینی لە قودس. باوکی ئێستایان مۆر ئیگناتیۆس یوسف سێیەم یونانە کە لە ساڵی ٢٠٠٩ز بۆ ئەم پۆستە ھەڵبژێردرا. ئەندامانی ئەم کڵێسایە لە وڵاتانی ڕۆژھەڵاتی ناوین و لە ڕەوەندەکاندا دابەشکراون و ژمارەیان ١٩٥ ھەزار و ٧٦٥ کەسە. قورسایی ئەم کڵێسا بچووکە دەکەوێتە ڕۆژھەڵات لە لوبنان و عێراق و سووریا. ئەم کڵێسایە ئەندامی ئەنجومەنی جیھانی کڵێساکان و ئەنجومەنی کڵێساکانی ڕۆژھەڵاتی ناوین و ڕۆڵێکی ئەرێنی دەگێڕێت لە بەھێزکردنی پەیوەندی برایەتی نێوان مەسیحی و موسڵمانان.[٦]
قەشەکانی کڵێسای کاسۆلیکی سوریانی
[دەستکاری]
ژمارەی ئەو قەشانەی سەر بە کڵێسای کاسۆلیکی سوریانن ئەمڕۆ ١٥ قەشەیە کە بەسەر ١١ وڵاتدا دابەشکراون، بەم شێوەیە:
- سەرۆکایەتی پاتریاکی ئەنتیکا لە لوبنان.
- قەشەی دیمەشق لە سووریا.
- قەشەی سەرەکی کاسۆلیکی سوریانی لە حومس لە سووریا.
- قەشەی حەلەب لە سووریا.
- قەشەی حەسیچە و نسێبین لە سووریا و تورکیا.
- قەشەی بەغدا لە عێراق.
- قەشەی مووسڵ لە عێراق.
- قەشەی بەیرووت لە لوبنان.
- کاسۆلیکەکانی سوریا لە میسر(ئەپستۆریای سەرەکی قاھیرە) لە میسر.
- قەشەی خاتوونی ڕزگاریمان لە (نیوارک)، نیوجێرزی، ئەمریکا.
- ئیکسارکاتی نێردراوی کەنەدا.
- ئێکسارکاتی نێردراوی ڤێنیزوێلا.
- ئیکسارکاتی پیاوسالاری لە قودس.
- شاندی پیاوسالاری لە سوودان و سوودانی باشوور.
- ڤیکاریای پاتریاکی لە بەسرە.
ھەروەھا پەرستگاکانی کڵێسای کاسۆلیکی سوریانی لە فەڕەنسا، ئەڵمانیا، سوێد، بەلجیکا، ھۆلەند، بەریتانیای مەزن و ئیتالیا ھەیە.[٧]
لیستی پاتریاکەکانی کاسۆلیکی سوریانی کە لە ڕۆما یەکگرتوون
[دەستکاری]- ئیگناتیۆس ئاخیجان (١٦٦٢-١٦٧٧)
- ئیگناتیۆس پیتەری شەشەم (١٦٧٧-١٧٠٢)
- ئەو پۆستە لە نێوان ساڵانی ١٧٠٢ی زایینی تا ١٧٨٢ی زایینی بە بەتاڵی ماوەتەوە
- ئیگناتیۆس دیۆنیسیۆس مایکل جاروا (١٧٨٢-١٨٠٠)
- تا ساڵی ١٨٠٢ز بەتاڵ بووە
- ئیگناتیۆس مایکل دووەم زاھیر (١٨٠٢-١٨١٠)
- ئیگناتیۆس سیمۆنی دووەم زورا (١٨١١-١٨١٨)
- تا ساڵی ١٨٢٠ز بەتاڵ بووە
- ئیگناتیۆس پیتەری حەوتەم جاروا (١٨٢٠-١٨٥١)
- تا ساڵی ١٨٥٣ ز بەتاڵ بووە
- ئیگناتیۆس ئەنتۆنیۆسی یەکەم (١٨٥٣-١٨٦٤)
- تا ساڵی ١٨٦٦ز بەتاڵ بووە
- ئیگناتیۆس فیلیپی یەکەم ئارکوس (١٨٦٦-١٨٧٤)
- ئیگناتیۆس گێرخێس شالھات (١٨٧٤-١٨٩١)
- تا ساڵی ١٨٩٣ ز بەتاڵ بووە
- ئیگناتیۆس بێھنامی دووەم بێنی (١٨٩٣-١٨٩٧)
- ئیگناتیۆس دیۆنیسیۆس ئیفریمی دووەم ڕەحمانی (١٨٩٨-١٩٢٩)
- ئیگناتیۆس گابرێل یەکەم تێبۆنی (١٩٢٩-١٩٦٨)
- ئیگناتیۆس ئەنتۆنیۆسی دووەم ھایک (١٩٦٨-١٩٩٨)
- ئیگناتیۆس موسا یەکەم داود (١٩٩٨-٢٠٠١)
- ئیگناتیۆس پیتەر ھەشتەم عەبدولئەحەد (٢٠٠١-٢٠٠٨)
- ئیگناتیۆس جۆزێف سێیەمی یۆنان (٢٠٠٩- و تا ئێستاش ھەیە)[٨]
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ https://web.archive.org/web/20191031091731/https://www.britannica.com/topic/Chaldean-Catholic-Church
- ^ https://web.archive.org/web/20160303214529/http://lexicorient.com/e.o/syr_cath.htm
- ^ https://www.vatican.va/content/benedict-xv/en/encyclicals/documents/hf_ben-xv_enc_05101920_principi-apostolorum-petro.html
- ^ https://studiahumana.com/pliki/wydania/2(3)-5.pdf
- ^ https://www.usccb.org/issues-and-action/cultural-diversity/asian-pacific-islander/demographics/upload/Eastern-Catholic-Churches-Worldwide-2018-Pie-Chart.pdf
- ^ https://archive.org/details/a546936000bennuoft
- ^ https://web.archive.org/web/20180927025848/http://www.catholic-hierarchy.org:80/rite/dsy2.html
- ^ https://web.archive.org/web/20120302155251/http://www.cnewa.us/source-images/Roberson-eastcath-statistics/eastcatholic-stat10.pdf
| ئایینەکان | |
|---|---|
| گەلانی سووریا | |
| نەتەوە دەرەکییەکان | |
١ بەپێی مەرجەکانی دەستووری سووریا کۆمەڵگاکانی درووز و عەلەوی، وەکوو بەشێک لە کۆمەڵگای موسڵمانانی سووریا دەستنیشانکراون. | |
ناوچەکانی دەشتی نەینەوا لە پارێزگای نەینەوا | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| نیشتەجێبوونی سەرەکی |
|  | |||||||||||||||||
| شوێنە ئایینییەکان |
| ||||||||||||||||||
| شوێنەوارەکان |
| ||||||||||||||||||
| ئەمانەش ببینە | |||||||||||||||||||
 |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە کڵێسای کاسۆلیکی سوریانی تێدایە. |